İklim değişikliğinin çevresel etkilerini düşündüğümüzde çoğumuzun aklına orman yangınlarından çıkan dumanlarla dolu gökyüzü, kıyıları vuran kasırgalar, yükselen deniz seviyeleri ve sel gibi kıyamet sahneleri geliyor.
En az aklımıza gelen ise iklim değişikliğinin daha küçük ve günlük şekillerde yansıyan etkisi... Belki de en çok gözden kaçan etkilerden biri, iklim değişikliğinin uykumuza verdiği zarar. İnsan uykusunun yüksek oranda sıcaklıkla düzenlendiğini biliyor muydunuz? İklim değişikliği, gece sıcaklığındaki artışlar yoluyla uykuyu bozabilir mi bu yazımızda ele aldık.
Uykunun işleyişi
Uyku, bir insanın vücudunun sağlıklı bir şekilde işleyişi için hayati öneme sahiptir. Ancak, araştırmalara göre yetişkinlerin yaklaşık üçte biri uyku problemlerine sahip. Bu da yetersiz uykunun aslında acil bir halk sağlığı sorunu haline geldiğinin bir göstergesi. Az uyku, hastalıklara yatkınlığı artırmak suretiyle hem psikolojik hem de bilişsel işlevlere zarar verir.
Düzenli ve yeterli uyku, insan vücudunun korunmasında ve yenilenmesinde oldukça önemli bir rol oyar. Örneğin; fizyolojik düzeyde uyku kaybı, iskelet kaslarının onarımını ve beyindeki atıkların verimli bir şekilde uzaklaştırılmasını engelleyebilir. Aynı zamanda, yetersiz uyku bağışıklık sisteminin işleyişini bozabilir, metabolizmayı düzensizleştirebilir ve vücuttaki sistemik iltihabı artırabilir.
Uykuyu etkileyen faktörlerden “sıcaklık” ise tüm bu saydıklarımızdan ayrılmaz bir rol oynar. Uyku-uyanıklık döngüleri, sirkadiyen ritimler yani 24 saatlik bir süreyi takip eden otomatik biyolojik süreçler tarafından yönetilir. Vücut sıcaklığındaki düzenleme anlamına gelen termoregülasyon ise hem uykuya dalmanın hem de uykuda kalmanın kritik bir belirleyicisidir. Vücut uykuya hazırlanırken, derideki kan damarlarının genişlemesi ısı kaybını kolaylaştırır ve uyku başlangıcı için önemli bir sinyal üretir: Çekirdek vücut sıcaklığında bir düşüş. Çekirdek sıcaklık düşüşünden önce, distal bölgelerdeki (örneğin eller ve ayaklar) sıcaklığın artması gelir. Distal cilt sıcaklık bölgelerinden oluşan ısı kaybı da akşam ve sabah erken saatlerde çekirdeği soğutmaya yardımcı olur. Çekirdek vücut ısısı, uykuyu başlatmak için düştüğünde, gece boyunca düşük kalır ve uyanmadan kısa bir süre önce tekrar yükselir. İşte tam bu noktada, ortam sıcaklıkları, sirkadiyen vücut sıcaklıklarını etkileyerek normal uyku fizyolojisini kesintiye uğratabilir.
Sıcaklık ve uyku
Uyku ve iklim değişikliği arasındaki bağlantıyı inceleyen bazı araştırmacılar, sıcaklığın etkisinin yaşlılar ve kadınlar arasında iki kat, düşük gelirli ülkelerde yaşayanlar için üç kat daha fazla olduğunu bulmuştur. Üstelik, sıcak iklimlerde yaşayan insanların, daha da sıcak iklimlere uyum sağlaması beklense de bu kişilerin sıcaklık artışıyla daha fazla uykusuzluk çektikleri belirtilmiştir. Bundan yola çıkarak insanların uykularını ısınan bir iklime uyarlama konusunda sınırlı yeteneklere sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Kötüleşen hava kalitesi ve uyku
Hava kalitesi, uyku kalitesini ve genel sağlığı hızla etkileyen başka bir alandır. Ülkemizde her yıl orman yangınları yaşanmakta ve yangınlar devam ederken hava kalitesinin kötüleşmesiyle birçok insanın uykusu da kötüleşmektedir.
Tüm dünyada giderek daha büyük alanları kaplayan orman yangınları arttıkça dumanla dolu gökyüzü, hava kalitesini daha da düşürmektedir. Zaman zaman güneş neredeyse yangının yarattığı bulutların arasından görünmez. Gün ışığı ve gece karanlığı arasında oluşan bu kontrast eksikliği de sirkadiyen ritimleri, içsel biyolojik saatleri ve vücudumuza uyanma ya da yatma zamanının geldiğine dair sinyal veren ipuçlarını bozabilmektedir.
Gelecekteki araştırmaların, ısınmanın daha da artacağını bilerek sıcaklıkla ilgili bu değişikliklerden sorumlu biyolojik mekanizmalar üzerine detaylandırılması gerekmektedir. Şimdilik, daha sıcak gecelerde daha iyi uyumak için hafif pijamaları tercih edebilir, yaz mevsiminde daha ince nevresimler kullanabilir, soğutma özelliğine sahip bir yatak ve yastık satın alabilirsiniz.