Beyin, insan vücudunun en karmaşık organıdır. Yaklaşık 100 milyar nöron ve 100 trilyon sinaps bağlantısı içeren bu karmaşık organ; düşünmemizi, hissetmemizi, hareket etmemizi ve öğrenmemizi sağlar. Temel bedensel işlevlerden en karmaşık düşünce ve duygularımıza kadar yaptığımız her şeyi yönetir.
Bu yazımızda, beynin tam olarak nasıl çalıştığına ve nasıl öğrendiğine dair bilgilere yer vereceğiz.
Nöronlar ve sinapslar
Beynin fonksiyonunun merkezinde nöron adı verilen milyarlarca küçük sinir hücresi bulunur. Bu nöronlar geniş bir iletişim ağı gibi hareket ederek sürekli olarak elektrik sinyalleri gönderip alırlar. Her nöronda, diğer nöronlardan bilgi alan dendrit adı verilen dallanma yapıları ve elektriksel uyarıları ileten akson adı verilen uzun bir lif bulunur.
Nöronlar arasındaki bağlantı noktasına sinaps denir. İşte öğrenmenin büyüsü burada gerçekleşir. Bir nöron tekrar tekrar ateşlendiğinde, onunla komşu nöronlar arasındaki bağlantılar güçlenir. Bu güçlendirme, sinaptik esneklik olarak bilinir ve beynimizin nasıl öğrendiğinin ve anıları nasıl oluşturduğunun temelini oluşturur.
Beynin işlevsel bölgeleri
Beyin, homojen bir kütle değildir. Farklı bölgeler farklı işlevler için uzmanlaşmıştır. Buruşuk dış katman olan serebral korteks; düşünme, planlama ve duyusal algı gibi üst düzey işlevlerden sorumludur. Korteksteki belirli alanlar duyularımızdan gelen bilgileri işler. Örneğin; oksipital lob görmeyi yönetirken, temporal lob işitmeyi ve hafızayı yönetir.
Beynin diğer önemli bölgeleri arasında hareketi ve dengeyi koordine eden beyincik ve duygular ve motivasyonla ilgilenen limbik sistem yer alır. Tüm bu bölgeler sorunsuz bir şekilde birlikte çalışarak dünyayla etkileşime girmemize ve deneyimlerimizden öğrenmemize olanak tanır.
Beyin anıları nasıl yaratıyor?
Peki yeni bilgilerle karşılaşmak öğrenmeye nasıl dönüşüyor? Yeni bir şey deneyimlediğimizde, ilgili beyin bölgeleri aktive olur ve içlerindeki nöronlar elektrik sinyallerini ateşler. Tekrarlanan maruz kalma veya uygulama ile bu nöronlar arasındaki bağlantılar (sinapslar) güçlenir. Bu güçlenme, beynin sinyalleri daha verimli bir şekilde iletmesini sağlayarak hafızanın temelini oluşturur.
Beyin aynı zamanda uyku sırasında anıları da pekiştirir. Öğrenilen bilgilerle ilişkili sinirsel aktivite kalıplarını tekrar oynatarak uyku, hafıza izlerinin sağlamlaştırılmasına yardımcı olur. Bu nedenle iyi bir gece uykusu, öğrenme ve bilgiyi hatırlama açısından çok önemlidir.
Prosedürel bellekten işlemsel belleğe
Bellek, beynimizin bilgileri kodlama, saklama ve geri çağırma yeteneğidir. Beynimiz, bilgileri farklı süreler boyunca saklamak için üç ana bellek sistemi kullanır:
-
Duyusal bellek
-
Kısa süreli bellek
-
Uzun süreli bellek
Duyusal bellek
Duyusal bellek, beynimize duyusal organlarımız aracılığıyla gelen bilgileri ilk olarak kaydettiği yerdir. Bu bilgiler görsel, işitsel, kokusal, dokunsal ve tatsal olabilir.
Kısa süreli bellek
Kısa süreli bellek, sınırlı bir süre (yaklaşık 20-30 saniye) için az miktarda bilgiyi aktif bir şekilde tutar. Bu bilgiler, telefon numaraları, adresler veya bir konuşmanın son birkaç kelimesi gibi geçici olarak hatırlamamız gereken bilgiler olabilir.
Uzun süreli bellek
Uzun süreli bellek, sınırsız bir süre boyunca büyük miktarda bilgiyi saklama kapasitesine sahiptir. Bu bilgiler, kişisel anılar, bilgiler, beceriler ve deneyimler gibi hayatımız boyunca öğrendiğimiz her şeyi kapsar.
Beyin gücünü artırma stratejileri
Beynin nasıl öğrendiğini anlamak, bize bu süreci geliştiren uygulamaları benimseme gücü verir. Bazı temel stratejileri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
-
Aktif katılım: Bilgiyi pasif olarak özümsemek, onunla aktif olarak ilgilenmekten daha az etkilidir. Aralıklı tekrarlama (bilgiyi artan aralıklarla gözden geçirme) ve detaylandırma (yeni bilgiyi mevcut bilgiyle ilişkilendirme) gibi teknikler öğrenmeyi önemli ölçüde geliştirebilir.
-
Kaliteli uyku: Daha önce de belirttiğimiz gibi uyku, hafızanın pekiştirilmesi için hayati öneme sahiptir. Öğrenme ve hafıza işlevini optimize etmek için her gece 7-8 saat kaliteli uykuyu hedefleyin.
-
Kendine meydan okuma: Konfor alanınızın dışına çıkmak ve yeni zorluklarla mücadele etmek beyni uyarır ve yeni sinir bağlantılarının oluşumunu teşvik eder.
-
Sağlıklı bir yaşam tarzı: Egzersiz, dengeli beslenme ve stres yönetiminin tümü beyin sağlığına katkıda bulunur ve dolaylı olarak öğrenmeyi geliştirebilir.
Her ne kadar Carl Sagan, “Beyin, evrenin bilinen en karmaşık nesnesidir” demiş olsa da beynimizin nasıl çalıştığını anlayarak ve bu stratejileri uygulayarak, öğrenme potansiyelimizi artırabiliriz.